مقدمه

سرخس در فاصله ي 185 كيلومتري شمال شرقي مشهد قرار دارد و از حيث وجود منابع ارزشمند گاز طبيعي و تاسيسات پالايشگاه خانگيران وساير قطبهاي اقتصادي و نيز به دليل مجاورت از شمال و همسايگي با تركمنستان وقرارداشتن در مسير جاده ابريشم از جايگاه ويژه اي برخوردار است .

سرخس در گذشته جلوه مراتع سرسبز آن به مثابه نگين در خشاني بر پهنه وسيع ايران مي درخشيد. اما اينكه اين چهره تابناك به دليل بهره برداريهاي بي رويه ، گرد آلود وخسته ازقهر طبيعت و سيلي دوست گشته است در تيرماه سال 85 اين شهرستان به دفعات مورد تهاجم طوفانهاي شن قرار گرفته و تنها در دي ماه حداقل 5 نوبت طوفانهاي سهمگين شن شرايط زيستن را براي مردم سرخس در روستاهاي گنبد لي ، الله نظر ، ابمال ، يازتپه و … به طوركامل مختل نموده است .

و علاوه بر آن خسارات زيادي به اماكن اقتصادي منطقه به ويژه چاه هاي گاز خانگيران ، منطقه ويژه اقتصادي سرخس يا روستا هاي منطقه و مناطق مسكوني وارد نموده است . در سالهاي اخير گام هاي مثبتي در چند نقطه سرخس از جمله صمد آباد، گنبد لي و … با هدف مقابله با فرسايش بادي برداشته شده است ولي با توجه به حجم و شدت طوفانهاي جاري اقدامات به عمل آمده كافي نبوده و با توجه به وضعيت به وجود آمده اثر بخشي خود را به تدريج از دست داده است.

عومل موثر در ايجاد و تشديد فرسايش بادي (طوفانهاي شن )

1 عوامل طبيعي :

1- ارتفاع از سطح دريا : سرخس با ارتفاع 250 تا 256 متر از سطح دريا در يكي از پست ترين نقاط ارتفاعي استان واقع گرديده است.

ب – مكان يابي مناطق برداشت

بادهاي فرساينده كه ازسمت شمال و از روي دشت قره قوم واقع در جمهوري تركمنستان مي آيند در اين منطقه از سرعت آنها كاسته شده و باعث ايجاد شنزار و تپه هاي ماسه اي در اين منطقه مي شوند. همچنين دشت ابرفتي كه توسط رودهاي جاري در منطقه ايجاد گرديد. به علت نداشتن پوشش  گياهي مناسب مكان مناسبي براي برداشت ماسه هاي روان گرديده است .

بنابر اين برخي از ماسه هاي روان منطقه از كشور تركمنستان به كشور ايران مي آيند كه لزوم همكاري مشترك در اين زمينه كاملا احساس مي گردد.

بررسي هاي انجام شده نشان ميدهد كه برخي از رخساره هاي منطقه نقش بيشتري در توليد ماسه و ايجاد فرسايش بادي دارند به همين دليل مكان يابي مناطق برداشت به كمك عوامل مطالعاتي و به شرح زير صورت گرفت .

بررسي و شناسايي رخساره هاي ژئو مورفولوژي با تاكيد بر موفوديناميك باد

رخساره هاي موثر در اين منطقه عبارتند از : دشت سرپوشيده كه مكان بسيار مناسبي براي كشاورزي مي باشد در اين رخساره هر جا كه ازنظر پوشش گياهي فقير است ، بسيار حساس به فرسايش شده و منشاء بسيار مهمي از نظر تامين ماسه هاي روان گرديده است . همچنين دشت قره قوم و رخساره هاي حساس آن از ديگر رخساره هاي برداشت و تامين ماسه براي اين منطقه تحت تاثير فرسايش بادي محسوب مي شود.

عوامل بياباني شده و ايجاد طوقان شن :

1. عوامل طبيعي : شامل اقليم شهرستان ، جنس خاك ، نوع پوشش ، عوامل جغرافيايي و فيزيوگرافي عومل زمين شناسي ،ارتفاع از سطح دريا.
2.  عوامل انساني : شامل ازدياد جعيت و عدم وجود مشاغل مناسب در منطقه كه باعث تخريب مراتع منطقه توسط مردم و تبديل زراعت هاي ديم كم بازده شخم و شيار مرتعي به صورت تخريب مراتع ، چراي مفرط دام ، قطع درختچه ها و بوته كني

براي شناسايي منشاء رسوبات بادي در منطقه تحت تاثير فرسايش بادي سرخس از روش مكان يابي مناطق برداشت مي باشد استفاده گرديده است .

الف ) جهت يابي مناطق برداشت

براي تشخيص جهت حركت باد غالب و همچنين محل برداشت ماسه هاي روان ازشكل تپه هاي ماسه اي ، مطالعه رژيم باد و شناسايي بادهاي فرساينده و موثر و نيز اطلاعات محلي كه از طريق پرسشنامه بدست آمده كمك گرفته شده است.

جمع آوري اطلاعات منطقه اي از طريق پرسشنامه هاي محلي

اطلاعات بدست آمده از شهرستان سرخس و روستاهاي واقع در منطقه و نيز كارشناسان مجرب منابع طبيعي سرخس و همچنين پرسشنامه هاي تكميل شده در منطقه از اهالي محل حاكي ازآن است كه در اين منطقه يك باد فرساينده واصلي از سمت شمال به جنوب مي وزد و نيز يك باد فرعي با جهت جنوب شرقي به شمالغربي وجود دارد كه از فرسايندگي كمتري برخوردار بوده و خيلي نقش در فرسايش بادي منطقه ندارد.

بررسي مورفولوژي عمومي واحد تپه هاي ماسه اي منطقه

تپه هاي ماسه اي در اين منطقه به طور كامل شكل نگرفته اند و هنوز در مراحل اوليه شكل گيري مي باشند و مرجع خوبي براي تشخيص نمي باشند ولي از روي ريپل مارك هاي ايجاد شده و نيز نبكاهايي كه در پاي بوته ها ايجاد گرديده مي توان تا حدودي جهت باد را حدس زد . جهت باد به وسيله GPS و شكل نبكاهاي موجود بدست آمد كه شامل يك باد غالب اصلي ازسمت شمال به جنوب و يك باد فرعي كه از جنوب شرقي به شمال غربي مي وزد مي باشد.