مولانا روز ششم ربيع الاول سال ۶۰۴ ه ق / سي ام سپتامبر ۱۲۰۷ ميلادي در بلخ به دنيا آمد . پدرش واعظ سر شناس شهر ، بهاءالدين محمد معروف به بهاء ولد بود . در منابعي كه پس از شهرت مولانا نوشته شده بهاء ولد را از مشايخ صوفيان كبروي و داراي لقب سلطان العلماء مي بينيم و از خود او نقل شده كه  اين لقب را پيامبر در خواب به او عطا كرده است .

اما نوشتن سرگذشت مردي چون مولانا جلال الدين محمد ، كار آساني نيست ، مردي كه درباره او هر چه بگويند و بنويسند ، باز هم ناگفته ها بسيار است و آفريننده مثنوي مردي است به نام محمد ، با لقب جلال الدين ، كه دوستان و ياران نزديك او را مولانا مي خواندند و در منابع دست اول شرح احوال او ، و نيز آثاري چون مقامات شمس به همين لفظ مولانا از او ياد شده ، و آنچه را به او منسوب بوده با صفت مولوي توصيف كرده اند .

لقبها و توصيف هايي چون «خداوندگار» و « سر الله الاعظم » نيز براي او بكار رفته ، كه در شمار اسم خاص يا شهرت او نمي آيد . تكرار لفظ « خاموش » يا صورتهاي مخفف آن در پايان تعدادي از غزلهاي ديوان شمس ، نيز اين تصور را پديد آورده كه تخلص او در غزل خاموش است اما مولانا غالبا دران غزلها خاموش را با همان معني لغوي و وصفي آن بكار برده و كمتر موردي است كه اين كلمه را بتوان تخلص شمرد در واقع تخلص مولانا د ر ديوان شمس تبريز است زيرا روح او چنان با روح شمس در آميخته كه خود را نيز شمس تبريز مي ديده است از مولانا با عنوان روحي يا مولاناي روحي نيز ياد شده است زيرا او در روم يا تركيه امروزي ميزيسته و آرامگاه او و خاندانش در شهر قونيه است .

مولانا در ۲۴ سالگي در مسند تدريس و ارشاد به جاي پدر نشست ، مفتي و فقيه و مدرس شد اما در پشت اين سيماي فقيهانه وجودي ديگر از عشق مي گفت و انتظار مي كشيد تا برهان الدين محقق ترمندي از راه برسد و آن ( پري رو ) را از مستوري به در آورد .

 دو شنبه ۲۶ جمادي الثاني سال ۶۴۲ ، شمس تبريز در قونيه طلوع كرد مردي بلند بالا با چهره استخواني نگاهي نافذ و آميخته با خشم و مهرباني ، غمگين ، رنج كشيده و به تقريب شصت ساله شمس الدين محمد بن علي بن ملك داد تبريزي  در ديار خود خود كساني از پيران طريقت راديده بود .