تعريف و تاريخچه پيدايش موزه                                                                       

الف) تعريف موزه                                                                                   

ريشه واژه موزه از لغت يوناني موزين (Mousein) به معناي مقر زندگي موز (Mouse) الهه هنر وصنايع در اساطير يونان باستان اقتباس شده است و در زبان انگليسي تلفظ ميوزيم (Museum) و در زبان فرانسه موزه را به خود گرفته است . در حوالي دهه1290 قمري تلفظ فرانسه موزه به زبان فارسي نيز راه يافت . پيشينه آن باز مي گرددبه سفرهاي ناصرالدين شاه قاجار به اروپا و ديدن موزه هاي آن ديار و تصميم او به ايجاد مشابه آن در ارگ سلطنتي تهران و انتخاب نام موزه براي آن .

اكنون  هزاران مؤسسه بين المللي موزه وابسته به سازمان فرهنگي وعلمي و تربيتي سازمان ملل متحديونسكو در بند 3و4 اساسنامه خود كه جامعترين تعريف موزه است چنين مي گويد :

موزه مؤسسه اي است دائمي و بدون هدف مادي كه در هاي آن به روي همگان گشوده است و دز خدمت جامعه و پيشرفت آن فعاليت مي كند . هدف موزه هاتحقيق در آثار و شواهد بر جاي مانده انسان و محيط زيست او ‌‌‍‍‍،گرد آوري ،حفظ وبررسي و بهره وري معنوي  است. علاوه براين ايكوم موارد مشروحه زير را مشمول تعريف ياد شده تشخيص مي دهد:                                      

1. مؤسسات حفظ و نگهداري و تالارهاي نمايشي كه به وسيله كتابخانه ها و مراكز بايگاني نگاهداري و تامين مي شوند.                                               

2 . اماكن و آثار باستاني ،طبيعي ، مردم شناسي ، وتاريخي اي كه به علت فعاليت در زمينه هاي گردآوري،حفظ ونگهداري ونمايش آثارباستاني داراي اهميت ميباشند .

3 . مؤسساتي از قبيل باغهاي حيوان شناسي و گياه شناسي و نمايشگاه جانوران زميني  و موجودات آبزي كه نمايشگر   نمونه هاي موجودات زنده ميباشند .

4. ذخاير طبيعي

5. مراكز علمي و نمايشگاههاي فضايي

ب) تاريخچه موزه در جهان

مجموعه سازي براي انسان امري فطري است و ذوق و سليقه در گرد آوري آن بي شك همواره همراه او بوده است . در دوران نو سنگي،انسان مجموعه هايي از صدف ، گوش ماهي ، سنگريزه و استخوان جانوران را گرد آوري و از آن براي  تزئينات استفاد مي نمود.  در مراحل بعدي تمدن ، اين مجموعه ها بيانگر شيوه هاي اعتقادي و آييني اقوام مختلف گرديد. مجموعه هاي تزييني و تجملي اي كه خصوصاًدر قبرستانهاي  تمدنهاي  باستان  بين النهرين  و فلات ايران يافت شد اعتقاد به زندگي پس از مرگ را نشان داد . در عهد باستان اشياء گرانبها و نفيس كه كلاًجنبه نذري داست براي بر آوردن نياز ها در درون زيارتگاهها و معابد گرد آوري مي شد . اين امر در تمام جوامع تمدنهاي باستاني فراوان افت مي شود . در جامعه امروزي ما موزه نمايانگر نهادي شدن اين گرايش همگاني به گردآوري است .

در پايان سده چهارم و آغاز سده سوم پيش از ميلاد مسيح ، كه مصر پايگاه فرهنگ و هنر يونان گرديد ، بطلميوس اول از سرداران اسكندر مقدوني  (321-   283 ق .م .)  به اعتلاي فرهنگ و هنر يونان همت گماشت و توجه برجسنه ترين دانشمندان يونان ، آسياي صغير   و پاره اي از كشور هاي دور ونزديك به مصر جلب شد . بطلميوس در كنار كاخ مسكوني خود در شهر اسكندريه جايي را با نام موزه مشتمل بر يك دانشگاه بزرگ ، كتابخانه ، آزمايشگاه ، رصدخانه و باغ گياهان و جانوران تاسيس كرد ، ولي پس از بطلميوس اين فكر دنبال نشد و از اين موزه فقط اشاره هايي در كتابها باقي مانده است . افراد عادي يونان هر چند كه خود اشياء هنري گرانقيمت را جمع آوري نمي كردند موقعيت ديدن آنها را داشتند ؛ زيرا در پرستشگاههاي يونان اشياء نفيسي به جهت ارزش معنوي آنها گردآوري مي شد و مردمي كه  براي   نيايش به اين مكانها مي رفتند از ديدن آنها بهره مند مي شدند . گرچه بنابر روايت ايليارد ، حماسه معروف يونان ، در يونان باستان نجبا و اشراف مجموعه هاي خصوصي گرد آوري مي كردند. 

استفاده از آثار هنري در روم باستان به نحو ديگري بود . سرداران رومي نخبه غنايمي را كه طي جنگها به دست مي آوردند،در شهر  روم در پاركها و حمامها و ساير اماكن عمومي به نمايش مي گذاردند و عامه مردم مي توانستند از آنها ديدن كنند.

در قرون وسطي (500 ــ 1450 م.) در غرب و شرق به علت فقدان نظام مالي و بانكي صحيح ، ثروتمند بودن با مالكيت اشياء گرانقيمت و ممتاز مترادف بود؛ زيرا ثروتمندان و صاحبان سرمايه ها با خريد و گردآوري آثار هنري و ناياب نقدينه هاي خود را از خطرهاي متععد نجات مي دادند . علاوه برآن ،اماكن مذهبي نيز در مشرق زمين و بخصوص كليساهاي مسيحي در مغرب زمين داراي انواع مختلف  اشياء   نادر از قبيل جواهرات ، زيورها، سلاحهاي جنگي مزينبه سنگهاي گرانبها و پارچه هاي نفيس بودند . ثروت كليساها از نظر اشياء قيمتي    بي حساب بود وكليساها از اندوخته هاي خود مراقبت مي كردند و مجموعه هافقط در موقعيتهاي استثنايي به تماشا گذاشته مي شد.  در دوره رنسانس ( از قرن 14 تا 16 م.) به سبب دگرگونيهاي اساسي و تحولات فكري كه در جوامع اروپايي پديد آمد صاحبان مجموعه هاديگر به مجموعه خود فقط به چشم سرمايه مالي نگاه نمي كردند ،بلكه به ارزش هنري و فرهنگي آنها نيز پي بردند و بدين جهت مجموعه ها از مخفيگاهها در آمده ، به درون تالار نمايش منتقل شدند.

در اين هنگام داشتن مجموعه اي از اشياء هنري نه تنها علامت ثروت بلكه نشان دهنده علاقه صاحبان آنها به هنر و فرهنگ بود . حتي دانشمندان و علاقه مندان به آثار هنري عده اي را براي گردآوري آثار نخبه به نقاط مختلف جهان مي فرستادند. آنان با فزوني يافتن تعداد اشياء مجموعه ها، از كارشناسان و افرادي كه اطلاعاتي در زمينه ها  ي مختلف فرهنگي داشتند دعوت مي كردند تا اشياء را مطالعه كنند ومقالاتي درباره آنها بنويسند. براي نمايش آثار هنري حجيم خود مانند   مجسمه و تابلوهاي بزرگ نقاشي ، اتاقهايي نورگير با طول زياد و عرض كم ساختند و آن را گالري ناميدند . بر خي ازمجموعه داران نيز باالهام از موز گالري هاي خود را موزه ناميدند. از ان پس واژهء موزه در دوره رنسانس دربارهء مجموعه هاي هنري متداول گشت. از  ويژگيهاي اين موزه هاي اشرافي يكي اين بود كه محل گرد اوري اشياء بودند و ديگرآنكه بازديدكنندگان انها محدود منحصر به گروههاي خاص بودند.