امام‏ خمينى كه فرهنگ عاشورا را گنجينه عظيم سياسى دينى و پشتوانه فرهنگ غنى و انسان ساز اسلام مى‏ دانست با بهره‏گيرى از آموزه‏ هاى عاشورايى، حماسه حسينى را اساس قيام و مبارزه خويش قرار داده به احياى دين پرداخت.

نويسنده در اين مقاله با نگاه به نهضت امام‏خمينى از دريچه الهام ‏گيرى از نهضت حسينى، احياى روح سياسى نهضت عاشورايى توسط حضرت امام را تحليل كرده است و گامهاى عملى ايشان در اين راستا را بر مى‏شمارد. وى تربيت شاگردان، طرح تئورى حكومت اسلامى و ولايت فقيه، بهره‏بردارى صحيح از مناسبت‏ هاى اسلامى در جهت هدايت و به كارگيرى مردم و الگودهى منطبق بر آموزه‏ هاى قيام حسينى را به عنوان اقدامات عملى حضرت امام در تشكّل بخشى شيعه، مورد بررسى قرار مى ‏دهد.

وى در همين بستر تشكيل نظام جمهورى اسلامى را برخاسته از متن مكتب حسينى و استمرار آن را آمادگى براى ظهور ولىّ مطلق الهى قلمداد مى‏ كند.

رمز و راز جاودانگى حادثه عظيم و حماسى عاشورا در گستره تاريخ بشريت، الهى بودن اين رويداد مهم تاريخى است هر چند در تاريخ پس از عاشورا با نگرش‏هاى متفاوت و ازجنبه‏ هاى گوناگون درباره ابعاد و عظمت اين حماسه بزرگ سخن گفته شده است كه هر كدام به نوعى داراى نكات بديع است؛ اكنون نيز با هر رويكردى به نهضت عاشوراى حسينى، مشاهده مى‏ گردد كه نكات ناگفته بسيارى وجود دارد كه به تحقيق گسترده نياز دارد تا جوانب مختلف اين واقعه شناسانده شود. سؤالاتى كه از عنوان اين مقاله به ذهن متبادر مى ‏شود و اين مقاله در صدد روشن ساختن و پاسخ‏گويى به آن‏هاست عبارتند از:

1. نگرش سياسى امام به عاشورا چيست و چگونه آن را احيا كرد؟

2. امام با بهره‏گيرى از اين نگرش سياسى به چه شيوه‏اى به شيعه تشكل بخشيد؟

3. تشكل‏بخشى شيعه به چه شكلى تبلور يافت؟

در طول تاريخ شيعه و پس از غيبت كبرى، بسيارى از عالمان دينى و متعهد، با قيام و مبارزه احياى دين اسلام را وجهه همت خويش قرار دادند كه موفق‏ترين و شگفت‏انگيزترين آن‏ها، انقلاب اسلامى ايران به رهبرى امام ‏خمينى است. امام با شناخت دقيق از سياست‏ هاى استكبار جهانى در تحميل و حمايت رژيم پهلوى در ايران و مشابهت‏ هاى فراوان اين رژيم باحاكمان اموى با الهام از فرهنگ احياگر عاشورا و بهره‏گيرى از دو عنصر تحرك ‏آفرين دينى، يعنى «امر به معروف و نهى از منكر» و «تكليف الهى» كه شالوده و اساس شكل‏ گيرى حماسه عاشوراى حسينى را پايه ‏ريزى كردند؛ رژيم دو هزار و پانصد ساله شاهنشاهى را فرو ريخت و مكتب انسان‏ ساز اسلام را حيات مجدّد بخشيد و غبار تحريف و بدعت را از چهره دين زدود. از مهم‏ترين دلايل موفقيت امام در پيروزى انقلاب و تشكيل حكومت جمهورى اسلامى احياى نگرش سياسى ايشان به آموزه‏ هاى دينى و آميختگى دين با سياست بود.

درباره سياست و تعريف آن، ديدگاه‏ هاى متفاوتى ارائه شده است؛ برخى از متفكران مغرب زمين سياست را معادل با «علم قدرت»، «علم به زير سلطه درآوردن»، يا «علم به اطاعت وا داشتن» مى‏دانند. هارولد.ژ.لاسكى موضوع سياست را بررسى نهادهاى رسمى كشور و دولت مى‏داند. مك آيور، سياست را به معنى حكومت مى‏ داند، موريس دو ورژه، استاد علم سياست دانشگاه پاريس در اين باره مى‏گويد: سياست وسيله‏ اى است براى تأمين نوعى نظم اجتماعى.[1]

متفكران و انديشمندان اسلامى هم تعريف‏هاى مختلفى در مفهوم سياست بيان نموده اند:

فارابى، رابطه فرماندهى و فرمان‏برى و خدمات حكومت را سياست مى ‏داند. غزالى، سياست را به معناى اصلاح جامعه و مردم براى نجات دنيا و آخرت آنان بيان مى‏ كند.[2]

ابن خلدون، جامعه شناس معروف اسلامى، سياست را معادل با قدرتِ حكومت مى ‏داند.[3]

امام‏ خمينى در تعريف سياست مى ‏فرمايد:

«سياست اين است كه جامعه را هدايت كند و راه ببرد، تمام مصالح جامعه را در نظر بگيرد و تمام ابعاد انسان و جامعه را در نظر بگيرد و اين‏ها را هدايت كند به طرف آن چيزى كه صلاحشان هست، صلاح ملت است و صلاح افراد است.»[4]

و در ادامه مطلب، مجريان صالح و شايسته اين «سياست» را معرفى مى‏ نمايد:

«اين مختص به انبياست، ديگران اين سياست را نمى‏توانند اداره كنند، اين مختص به انبيا و اولياست و به تبع آن‏ها به علماى بيدار اسلام.»[5]

مطلب ديگر پيوند دين و سياست است كه يكى از مباحث مهم در حوزه انديشه سياسى اجتماعى امروز به شمار مى‏رود. برخى با انكار هرگونه پيوند ميان اين دو مقوله، تداخل يكى از آن‏ها را در امور ديگرى موجب ناكارآمدى طرف مقابل مى ‏دانند و به جدايى كامل و پرهيز از تداخل آن‏ها براى حفظ حرمت هر يك توصيه مى ‏نمايند. انديشه سكولار مروّج چنين نظريه ‏اى مى‏باشد. نقطه مقابل اين تفكر؛ نظريه رابطه ميان دين و سياست است، اما در نوع رابطه و قلمرو تداخل دين و سياست در ميان برخى از انديشمندان اسلامى اختلاف نظر وجود دارد.

در انديشه سياسى امام آميختگى دين و سياست مطرح است، نه رابطه ميان اين دو. ايشان ضمن نقد نظريه تفكيك، معتقد بودند كه دين و سياست از يكديگر منفك و مجزا نيستند تا با استدلال يا بررسى نوع رابطه به چگونگى پيوند يا تعامل بين اين دو بپردازند ايشان دراين‏باره‏مى‏ فرمايد:

«ديانت اسلام يك ديانت عادى تنها نيست و فقط وظيفه عبد و خداى تبارك و تعالى، وظيفه روحانى تنها نيست؛ و همين طور يك مذهب و ديانت سياسى تنها نيست؛ عبادى

است و سياسى، سياستش در عبادت مدغم است و عبادتش در سياست مُدغَم، يعنى همان جنبه عبادى يك جنبه سياسى دارد.»[6]

ايشان در تحريرالوسيله نيز در بحث و مسأله خطبه‏ هاى نماز جمعه چنين می ‏نويسد:

«اسلام دين سياست است با همه شؤون سياست، و اين معنا براى كسى كه كمترين دقتى در احكام حكومتى و سياسى اجتماعى و اقتصادى اسلام بكند به خوبى و روشنى ظاهر مى‏گردد، پس كسىكه خيال مى‏ كند دين اسلام جداىاز سياست است هم نسبت به معارف اسلام جاهل است و هم سياست را نمى ‏داند.»[7]

در انديشه امام«دين» خاستگاه و منشأ نظام سياسى اسلام است و كليه برنامه‏ ها و مباحث سياسى اسلام بر مبناى قوانين و احكام دينى پايه ريزى شده است و دليل توسعه‏ يافتن و فراگير شدن حكومت اسلامى درنيمه اول قرن ظهور اسلام را آميختگى دين و سياست مى‏ داند و مى‏ فرمايد:

«رسول الله(ص) پايه سياست را در ديانت گذاشته است».[8]