صادق چوبک

صادق چوبك

صادق چوبك ( متولد 1295) از نويسندگاني است كه كار خود را در اين دوره آغاز مي‌كند و به زودي در رديف بهترين داستان‌نويسان ايراني قرار مي‌گيرد. نگاه بيطرفانه و بي‌ترحم چوبك به فساد و زشتي، براي خوانندگان ايراني كه از نگرش احساساتي و مواعظ اخلاقي نويسندگان مختلف خسته شده بودند. از عوامل مهم شهرت چوبك است. برخلاف هدايت كه حضورش پشت سر اغلب قهرمانان آثارش احساس مي‌شود، چوبك به ندرت در مسير داستان‌هايش دخالت ميكند و به اظهار نظر مي‌پردازد.

در داستان‌هاي او زندگي وازدگان جامعة واپسمانده، از زاويه‌اي تازه توصيف مي‌شود؛ بطوري كه مي‌توان گفت تا قبل از او ( جز هدايت در علويه خانم) هيچ نويسندة ديگري با چنين اشتياقي به زندگي ولگردان، ترياكي‌ها، فواحش، مرده‌شويها و ساير فلكزده‌ها نپرداخته بود. اگر به جستجوي ريشه‌هاي اين نوع داستان‌نويسي بپردازيم. به رمان اجتماعي اوليه و محمد مسعود برمي‌خوريم.

اما چوبك ديد اخلاقي و مويه‌وار اين گونه نويسندگان را كنار مي‌نهد و با عينيتي خونسردانه، پستي‌ها و تيره‌روزي‌هاي پائين‌ترين گروه‌هاي اجتماعي را منعكس مي‌كند. البته توجه به نحوة گذران ستمديدگان و پرده برداشتن از گوشه‌هاي تاريك و از نظر دورماندة جامعه، توجهي ناشي از رشد مفاهيم مردمگرايانه در سال‌هاي 30 –1320 است. در اين سال‌ها، روشنفكران مي‌كوشيدند از راه تعمق در زندگي بي‌پناهان، بي‌عدالتي‌هاي اجتماعي را نشان دهند و لزوم تغيير را گوشزد كنند. نويسندگان خرده‌پاي بسياري به زندگي مردم اعماق جامعه پرداختند.

اما نتوانستند از حد گزارشي سطحي فراتر روند. چوبك نخستين نويسندة نسل خود بود كه موفق به ارائه تجسمي هنرمندانه از اين زندگي‌ها شد. اما او نيز با توصيف ايستاي فقر، بندگي و خفت همراه آن را توجيه مي‌كند. يعني چوبك تا حد به دست دادن توصيف‌هايي دقيق از زندگي نابسامان موفق است، اما آنگاه كه مي‌كوشد با كاوش در گذشته و ذهنيت شخصيت‌هاي آثارش به تحليل زندگي بپردازد، محدوديت جهان‌بيني خود را به نمايش مي‌گذارد.

او، برخلاف نويسندگاني چون حجازي و دشتي، نظم حاكم را هماهنگ، بسامان و موجد خوشبختي مردم نشان نمي‌دهد، بلكه مي‌كوشد درهم ريختگي و تلاشي آن را يادآور شود. اما نه تنها وضعيت بهتري را پيشنهاد نمي‌كند، بلكه تلاش براي گسيختن از وضع موجود را هم بيهوده مي‌داند. و خواسته و ناخواسته ستمديدگان را به حفظ آنچه هست فرا مي‌خواند. اين است آن نقطة اشتراكي كه ناتوراليسم چوبك را با هنر بازاري ربط مي‌دهد.