جمال ميرصادقي

 ( متولد 1312) نويسنده‌اي است كه، چون بهرام صادقي، با چاپ داستان‌هايش در مجله سخن به شهرت مي‌رسد. اما برخلاف صادقي در پي راهيابي‌هاي تازة ادبي نيست ميرصادقي در بهترين آثارش به خاطرات كودكي باز مي‌گردد و با انتخاب واژه‌ها و عبارت‌هايي مناسب در ساختن فضايي غمگين و دلتنگي‌اور توفيق نسبي مي‌يابد. البته هيچ‌گاه قادر به خلق اثري هنرمندانه در القاي دلتنگي و غربت نمي‌شود، حتي گاه به ورطة احساسات بازي گريه‌آور ـ به سبك رمان اوليه ـ سقوط مي‌كند، اما اغلب در مرز دلتنگي و سانتي‌مانتاليسم مي‌ماند.

چنين است كه با وجود انتخاب سوژه‌هاي خوب، داستان‌هايش خام مي‌مانند و نمي‌توانند تأثيري قوي بر خواننده بگذارند. و از آنجا كه فقط بر عاطفه خواننده تكيه ميكند، اثري رمانتيك مي‌آفريند كه هدفي جز ايجاد تأسفي لحظه‌اي و احساسي ندارد. به همين جهت اثرش باعث تحولي در ديد خواننده نمي‌شود. ميرصادقي براي تحريك احساسات خواننده به « فقرنگاري» روي مي‌آورد و داستان‌هايي دربارة آثار فاجعه‌آفرين فقر، جهل، فحشا، اعتياد و سنتهاي كهنه مي‌نويسد، اما در راه نشان دادن رنج و ادبار مردم و تصوير دنيايي تيره و اضطراب آور، دنيايي سرشار از مرض و محروميت به رئاليسمي آسان در مي‌غلتد، دربارة مسائل بديهي شعار مي‌دهد و صحنه‌هايي كليشه‌اي مي‌آفريند. داستان‌هاي نخستين كتاب‌هايش، شاهزاده خانم سبزچشم (1341) و چشمهاي من خسته (1345)، داستان‌هايي كهنه و محدود از زندگي‌هاي محدود فقرا، فواحش و معتادان است.

تنها در داستان « مرد » قادر به توصيفي شورانگيز از دوران بلوغ مي‌شود. داستان‌هايي تمثيلي با اعتقاد به قاهريت سرنوشت نيز نوشته است: در داستان « ديوار »، ديوار چون مرز سرنوشت كودكان را از هم جدا مي‌كند و اتوبوس در داستان « آمد و شد» تمثيلي است از كاروان آدمهايي كه در راه زندگي مانده‌اند.

اما بهترين داستان‌هاي ميرصادقي، از ديدگاه كودكان، منظومه‌اي داستاني از تاريخچة زندگي در يك محلة سنتي ارائه مي‌دهند. اين داستان‌ها كه گويي ادامة يكديگرند و در اولين و آخرين كتاب‌هاي نويسنده ديده مي‌شوند، با يك شيوة بيان و از يك زاويه ديد نوشته شده‌اند. زندگي كهنه و رنجبار محلة سنتي داستان‌ها در فكر نويسنده شكل گرفته بود. يعني نويسنده بر مبناي خاطرات و تجارب محدود خود مي‌نويسد تا جلوه‌هاي گوناگوني از غيرانساني بودن زندگي گذشته و اكنون را به نمايش بگذارد. ميرصادقي از ديد كودكي كه نخستين بار با فقر و فريب آشنا مي‌شود، نشان مي‌دهد كه ثروتمندان چقدر از كساني كه برايشان كار مي‌كنند فاصله دارند و چه اندازه نسبت به آنها بي‌رحم‌اند.

هراسي كه كودك از راه ديده‌ها و شنيده‌هايش به خواننده منتقل مي‌كند، تصويري هولناك از روابط اجتماعي در سرزمين نويسنده بدست مي‌دهد. وقايع اين دسته از داستان‌هاي ميرصادقي از ديد جعفر، كودكي از خانواده‌اي سنتي و مرفه، بيان مي‌شود. جعفر كه دور و بر خودش را با تيزبيني نمي‌بيند، با حواس پرتي نگاهي ناتوراليستي به زندگي مي‌اندازد. بيان وقايع از نظر گاه كودك، بهانه‌اي مي‌شود براي بكارگرفتن صناعت و داستان‌نويسي فاكنر و بيان غيرمستقيم حوادث، بي‌آنكه ميرصادقي بتواند به عمق معني و ظرافت صورت آثار فاكنر دست يابد.

از ديگر آثار او: آن شب كه برف باريد ـ طلب آمرزش و شاخه‌هاي شكسته است.